Decentralizacja jest jednym z podstawowych składników reform oświaty.

Rządy wielu państw stosują politykę decentralizacji jako najważniejszą strategię w wielu instytucjach sektora publicznego.

Opierają się na wierze, że decentralizacja przyczyni się do usprawnienia wielu dziedzin życia społeczno – gospodarczego.

Termin decentralizacja odnosi się do szerokiego grona zjawisk, które mają jedną wspólną cechę: wszystkie dotyczą dynamicznych związków między centrum a peryferiami.

Pojęcie decentralizacja sugeruje istnienie pewnej władzy, która podejmuje decyzje. To powiązanie decentralizacji z jakimś terytorium sugeruje dekoncentrację, gdyż władza zostaje przesunięta z centrali w teren.

Badacze sklasyfikowali pojęcie decentralizacji, wykazując różnice między decentralizacją jako delegacją władzy i decentralizacją jako przekazaniem władzy.

Delegacja władzy to przekazanie zadań i odpowiedzialności administracyjnej, dotyczącej specyficznych funkcji zwykle sformułowanych przez władze centralne. W tym ujęciu decentralizacja zadań nie zawsze jednak oznacza przekazanie władzy, gdyż np. władze lokalne mogą nie mieć prawa podejmowania decyzji.

Przekazanie władzy zaś wskazuje, że nastąpiło przekazanie uprawnień z centrali do władz lokalnych.

Jest to jedyna postać decentralizacji, gdzie zwiększają się władza i autonomia władz lokalnych.

Na podstawie doświadczeń decentralizacyjnych w Norwegii wynika, że istnieją różne motywy inicjatyw decentralizacyjnych, np.:

1.     decentralizacja jako redystrybucja władzy z centrali na peryferie, zwykle dotycząca przekazania środków,

2.     decentralizacja jako forma uzyskania większej skuteczności, np. w sektorze oświaty poprzez lepsze wykorzystanie środków,

3.     decentralizacja w podejmowaniu decyzji dotyczących programów nauczania, podniesienia poziomu kultury nauczania i uczenia się. Decyzje w tych sprawach podejmowane są przez środowisko miejscowe.

Wypowiedziano wiele sądów na temat wyższości decentralizacji nad centralizacją, dopatrując się w niej dobrych stron, jak: wyższa jakość, większa skuteczność, włączenie w sprawy oświaty środowisk lokalnych.

Decentralizacja podejmowania decyzji, zwiększenie uprawnień władz lokalnych, zwiększenie autonomii szkoły, to wspólne cechy ostatnich zmian w organizacji oświaty publicznej w wielu krajach.

U podstaw tych wszystkich zmian legło założenie, że centralizacja władzy, przyczyni się do podniesienia jakości, skuteczności i powiązania oświaty publicznej z potrzebami jednostki i społeczeństwa.

W międzynarodowej praktyce decentralizacja stała się pojęciem wielowymiarowym. Zdarza się, że szkoły mogą mieć dużą autonomię w sprawach finansowych i zatrudnianiu lub zwalnianiu nauczycieli, zaś mniejszą w sprawach programu nauczania i oceny ucznia.

W Europie istnieją wyraźne różnice w podejmowaniu decyzji przekazywanych z centrali do pojedynczej szkoły w takich sprawach, jak: realizacja programu nauczania, odpowiedzialność w sprawach finansowych, kierowanie personelem, rozdział funduszy.

Zauważono, że zwiększenie decentralizacji władzy na rzecz szkół wiązało się ze wzrostem kontroli przeprowadzanej przez władze centralne nad programami nauczania, np.: zgodnością programu centralnego z programem realizowanym w konkretnej szkole.

W ostatnich 20 latach w Anglii można było zauważyć wiele inicjatyw politycznych. W wielu dziedzinach, takich jak służba zdrowia, opieka społeczna czy oświata, nastąpiły próby przesunięcia władzy na rzecz konsumentów.

Zdecentralizowane kierowanie oświatą miało doprowadzić do zmniejszenia administracyjnego i politycznego wpływu na lokalne władze oświatowe, aby szkoły były bardziej odpowiedzialne wobec rodziców jako konsumentów.

W systemie szkolnictwa angielskiego, w końcu lat siedemdziesiątych, nastąpiło kilka zmian.

Wprowadzono m.in. narodowe programy nauczania oraz nowy system inspekcji szkół. W wyniku tych transformacji nastąpiło zmniejszenie roli władz lokalnych i nauczycieli, a władza prawie w całości przeszła w ręce rządu centralnego.

Decentralizacja kierowania szkolnictwem wyraziła się m.in. w:

1.     zachęcaniu rodziców do udziału w podejmowaniu decyzji w sprawach szkoły,

2.     wymaganiu, by nauczyciele rozliczali się ze swojej pracy przed rodzicami,

3.     wzrastającym współzawodnictwie między szkołami w przyciąganiu uczniów,

4.     przekazaniu więcej władzy szkołom.

Z badań przeprowadzanych w Australii w 1998r. wynika, że decentralizacja ma jedynie niewielki wpływ na to, co dzieje się w szkole.

Badania podejmowane od połowy lat 60 – tych do połowy lat 70 – tych dowodzą, że szkoły mają mały wpływ na osiągnięcia dziecka, które są uzależnione od pochodzenia i kontekstu społeczno – kulturowego.

Współczesne badania skuteczności szkoły opierają się na porównywaniu różnic w osiągnięciach uczniów w różnych szkołach.

Gdy występują różne wyniki w szkołach o podobnej charakterystyce uczniów, w podobnym kontekście społeczno – kulturowym, przyjmuje się to za dowód, że szkoły mają wpływ na wyniki.

Klasa lub szkoła może mieć większy wpływ na wyniki nauczania niż sposób, w jaki podejmuje się decyzje w sprawach oświaty, a podejmowanie decyzji na różnych szczeblach hierarchii oświatowej jest mniej skuteczne niż na szczeblu centralnym.

Z badań Scheerensa i Boskera wynika, że szkoły prywatne w krajach wysoko rozwiniętych są bardziej skuteczne, a dużo zależy od aktywności i zainteresowania się rodziców sprawami nauki dzieci.

Ogólny wniosek jest taki, iż nie ma dowodów na to, że zwiększenie autonomii szkoły przyczynia się do lepszych wyników.

Wyniki badań empirycznych wskazują na to, że decentralizacja nie ma wyraźnego związku z wyższymi wynikami nauki i zwykle władza centralna zachowuje dla siebie uprawnienia w sprawie opracowywania programów nauczania czy nadzorowania jakości oświaty.

Zmiany w systemie edukacji naszego kraju są wynikiem zmian społeczno -

 politycznych , jakie zachodzą w Polsce od 1989 roku.

Zauważyć można dwie tendencje, które są odzwierciedleniem procesów zachodzących w wielu krajach.

Pierwsza to rozwój demokracji lokalnej, będący wynikiem decentralizacji władzy państwowej.

Druga to dążenie do globalizacji świata poprzez tworzenie ponadlokalnych układów społeczno – politycznych.

Konieczność otwarcia się szkoły na potrzeby społeczności lokalnej jest wymuszona przez:

-         odejście od centralnego zarządzania na rzecz jego decentralizacji,

-         przyjęcie metody kierowania rozwojem, polegającej na rozwijaniu i wspieraniu społeczności lokalnych,

-         konieczność pełnego przygotowania kadr oświatowych i społeczeństwa do urynkowienia oświaty.

W związku z powyższym, społeczeństwo chce mieć coraz większy wpływ na jakość szkoły i edukacji.

Tworzenie autonomii szkoły jest procesem długofalowym, angażującym nie tylko nauczycieli, ale też rodziców, uczniów i środowiska lokalne. Uspołecznianie szkoły uczy samorządności, gospodarności oraz jest okazją do stopniowego uspołeczniania oświaty, rozumianego jako wpływ społeczeństwa na całokształt polityki oświatowej państwa.

„ Przez autonomię szkoły rozumieć należy wynikającą z decentralizacji zarządzania oświatą niezależność szkoły w planowaniu jej działalności i ustanawianiu norm.”[1]

Autonomia kojarzy się z dojrzałością, podmiotowością, niezależnością, samodzielnością, odpowiedzialnością, praworządnością, zdolnością do samoregulacji.

Pojęcie autonomii w odniesieniu do szkoły oznacza więc:

-         szkołę, w której podmiotem autonomii jest zespół ludzi ją tworzących: uczniowie, rodzice, nauczyciele,

-         szkołę, w której ów zespół: planuje rozwój szkoły, uczestniczy w realizacji zadań zmierzających do jej rozwoju, opracowuje procedury kontroli i samooceny podejmowanych działań, kształtuje jej wizerunek w środowisku, ustanawia normy, które mają wyznaczać zachowania uczniów.

Obszary autonomii – zakresy samodzielności i sposoby ich zagospodarowania, wyznaczone wewnętrznymi aktami; należą do nich: szkolny program wychowawczy, szkolny zestaw programów nauczania, szkolny system oceniania, program doskonalenia nauczycieli, samoocena pracy szkoły.