Założenia i kierunki przemian polityki oświatowej w Polsce

 

Polityka oświatowa to ogólny program państwa z dziedziny oświaty i wychowania, określa cele, treści, metody, formy, pracy pedagogicznej. Reguluje sprawy związane z kierowaniem i zarządzaniem oświatą. Struktura władz oświatowych realizuje politykę oświatową przez Ministerstwo-Kuratorium-Szkoła.

Przedmiotem polityki oświatowej jest szeroko rozumiany system oświatowo-wychowawczy. Podmiotem polityki oświatowej jest władza państwowa i administracyjna.

Cele polityki oświatowej:

•     pojednanie techniki i humanizmu

•     wychowanie ma inspirować do działań twórczych

•     edukacja ma pomóc poznać siebie i świat oraz sobą i światem kierować

•     myślenie innowacyjne i alternatywne

•     rozwiązywanie problemów europejskich i globalnych

Cel naczelny: Stworzenie możliwości harmonijnego rozwoju człowieka.

Przemiany polskiego szkolnictwa

W listopadzie w 1914 roku Stowarzyszenie Nauczycielstwa Polskiego powołuje Komisję Pedagogiczną, która to projektuje trójstopniową strukturę szkolnictwa:

I   stopień

szkoła powszechna siedmioletnia ogólnokształcąca, obowiązkowa dla wszystkich dzieci w wieku 7-14 lat;

II    stopień

szkoły średnie z kursem czteroletnim lub trzyletnim, ogólnokształcące lub narodowe (młodzież w wieku 14-18 lat);

III    stopień

akademie, uniwersytety, politechniki, instytuty.

Projekt ten silnie oddziaływał na rzecz koncepcji szkoły jednolitej, popieranej przez organizacje nauczycielskie (Związek Polskiego Nauczycielstwa Ludowego, Zrzeszenie Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkujących).

Szkoła jednolita miała podnieść poziom wykształcenia ogółu ludności drogą przedłużania nauki w szkole powszechnej, obowiązkowej dla wszystkich dzieci. Miała ona stanowić jednolity programowo fundament dla zróżnicowanego szkolnictwa średniego (ogólnokształcącego i narodowego). Szkoły wydziałowe czy klasy wstępne (przygotowawcze) prowadzące do gimnazjum miały być zniesione.

W listopadzie 1918 roku Ksawery Prauss jako minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego formułuje główne zadania polityki oświatowej i ustroju szkolnego:

Ø        zjednoczenie szkolnictwa wszystkich dzielnic Polski pod jednym Zarządem;

Ø        przygotowanie projektów ustaw szkolnych mających obowiązywać na całym obszarze
ziem polskich;

Podstawą przebudowy ustroju szkolnego miała być siedmioletnia szkoła powszechna obowiązkowa dla wszystkich dzieci.

Od szkoły średniej planowano oderwać trzy niższe klasy i włączyć je do szkoły powszechnej. Zakładano także utworzenie pięcioletnich gimnazjów o zróżnicowanych programach. W całej strukturze między różnymi szczeblami miała być wprowadzona drożność programowa tak, by dzieci wszystkich środowisk społecznych mogły bez przeszkód przechodzić ze szkół niższych stopni do stopni najwyższych. Ta deklaracja oświatowa sformowana w okresie odradzania się państwa napotykała na szereg komplikacji takich jak różnorodność struktur szkolnych na wyzwolonych terenach, dysproporcje w dziedzinie oświaty poszczególnych obszarów kraju, różnorodne rozwiązania programowo-metodyczne.

Olbrzymie dysproporcje występujące w dziedzinie oświaty w Polsce w okresie po odzyskaniu niepodległości zmuszały do szybkich działań unifikacyjnych mających na celu opracowanie jednolitych zasad organizacyjnych i programowo-metodycznych dla całego kraju. Dokonać tego miał zjazd organizacji nauczycielskich z 14 na 17 kwietnia 1919 roku, który przeszedł do historii pod nazwą Sejmu Nauczycielskiego. Sejm Nauczycielski opowiedział się prawie jednomyślnie za jednolitą programowo i organizacyjnie siedmioklasową szkołą powszechną, odrzucając projekt zawierający postulat tworzenia niżej i wyżej zorganizowanych szkół podstawowych z zachowaniem odrębnego typu szkoły ludowej wyższej w miastach, tzw. szkół wydziałowych (delegaci wychodzili z założenia, że szkoły wydziałowe hamują rozwój pełnych szkół powszechnych i powinno sieje przekształcać na siedmioklasowe szkoły podstawowe).

Szkoły powszechne miały być obowiązkowe, jednolite, przeznaczone dla dzieci od 7 do 14 roku życia, szkoły średnie, ogólnokształcące, zawodowe od 14 do 17 roku życia. Powyżej 18 roku życia uniwersytety, akademie, instytuty.

Obowiązek szkolny obejmował dzieci w wieku od 7 do 14 lat.

Ustawa o ustroju szkolnictwa z 11 marca 1932 roku przewidywała organizację przedszkoli dla dzieci po ukończeniu 3 lat życia, ustanawiała powszechny 7-letni obowiązek szkolny, po zakończeniu którego młodzież nie uczęszczająca do szkół wyższego stopnia podlegała obowiązkowemu dokształcaniu do 18 roku życia.

Ustawa ta przewidywała podział szkoły powszechnej na trzy stopnie (była to ujemna strona reformy-zróżnicowanie organizacyjno-programowe):

Ø         I stopień - szkoła 4-klasowa

Ø         II stopień - szkoła 6-klasowa

Ø         III stopień- szkoła 7-klasowa

Przewidywano również utworzenie 6-letniej szkoły średniej z 4-letniego gimnazjum i 2-letniego zróżnicowanego liceum. Wyodrębniono także 3 typy szkół zawodowych:

n          dokształcające typu zasadniczego;

n          przysposobienia zawodowego;

n          szkoły mistrzów i nadzorów

Podstawą sieci szkół zawodowych zostały szkoły typu zasadniczego, które dzieliły się na niższe, gimnazjalne i licealne.

Ustawa z 1932 roku ustanawiała system, który nie był jednolity. Szkoła średnia została podzielona na dwa ogniwa: niższe (4-letnie gimnazjum) i wyższe (2-letnie liceum), prowadzące do wyższych studiów. Ustanowiono również trzy typy liceów:

·           humanistyczne,

·           matematyczno-przyrodnicze,

·           klasyczne.

Pierwszą próbę przełamania ustawy szkolnej z 1932 roku, upośledzające powszechne szkolnictwo wiejskie, podjął w 1944 roku Resort Oświaty. Jego wytyczne likwidowały trójstopniowość szkoły powszechnej, zalecały wprowadzenie w szkołach wiejskich jednolitego programu niezależnie od stopnia organizacyjnego szkoły. W czerwcu 1945 roku w Łodzi na Ogólnopolskim Zjeździe Oświatowym propozycje struktury i organizacji szkolnictwa przedstawiły:

·           Ministerstwo Oświaty-jednolitość. powszechność, publiczność, bezpłatność oświaty, szkoła 11-letnia na 3 cykle programowe: propedeutyczny (klasy I-V), gimnazjalny (klasy V1-V1H), i licealny (IX-X). Obowiązek szkolny miał obejmować dzieci od 7 do 15 roku życia:

·           Związek Nauczycielstwa Polskiego (przewidywał 8-letnią szkołę podstawową, 4-letnią szkolę średnią, obowiązek szkolny do 19 roku życia). Absolwenci szkoły podstawowej mieli kontynuować naukę w 4-letnich szkołach średnich dziennych lub dokształcających zawodowych dla młodzieży pracującej. Lansowano również projekty dodatkowe: 10-letnia szkoła powszechna z nadbudową 2-letniego liceum.

Kompromisowo przyjęto projekt zakładający: powszechność, publiczność, jednolitość i bezpłatność szkolnictwa, obowiązkowe przedszkola, 8-letniąjednolitą szkolę podstawową, rozwój sieci szkół średnich ogólnokształcących oraz szkolnictwa zawodowego opartego na 8-letniej szkole podstawowej, obowiązek szkolny do 18 roku życia, rozwój oświaty dorosłych.

Lata 1948-1961 to kolejne przeobrażenia w strukturze polskiego systemu szkolnego. W okresie tym pomimo postępów w organizowaniu 8-klasowych szkól powszechnych postanowiono odstąpić od upowszechniania tego modelu i rozwijania gimnazjów. Od roku szkolnego 1948/49 zakładano 11-letnie szkoły stopnia podstawowego i średniego tzw. jedenastolatki obejmujące 7-letnie szkoły stopnia podstawowego-obowiązkowe i oparte na nich 4-letnie licea ogólnokształcące z klasami VIII-IX oraz 3-4 letnie licea zawodowe, powoływane w miejsca dotychczasowych gimnazjów i liceów. W szkole podstawowej wyodrębniono nauczanie początkowe (klasy I-IV) i wstępną systematykę (klasy V-VIII). Szkoła ta miała ukształtować umiejętność poprawnego formułowania myśli w mowie i piśmie, dać podstawowe wiadomości o człowieku, przyrodzie i społeczeństwie, wyrobić sprawność i nawyk czytania. Organizowano też szkoły przysposobienia zawodowego. Od 1951 roku zaczęły się rozwijać szkoły zawodowe, technika i szkoły majstrów. W szkolnictwie nastąpiły zasadnicze zmiany programowe i metodyczne wiążące kształcenie i wychowanie z przeobrażeniami socjalistycznymi.

W latach 1956-1958 wpro3wadzono drobne korekty w organizacji i treściach kształcenia.

Dekret o obowiązku szkolnym z 23 marca 1956 roku usankcjonował powszechność i obowiązkowość kształcenia w szkole podstawowej przez dzieci w wieku od 7 do 16 lat, a ustawa z 10 września 1956 roku związała szkolnictwo zawodowe z całym systemem edukacji. Od 1958 roku w większości techników i innych średnich szkołach zawodowych wprowadzone zostało 5-letnie kształcenie, zaś szkoły zasadnicze trwały 3 lata.

Ustawa o rozwoju systemu oświaty i wychowania z 15 lipca 1961 roku potwierdzała państwowy charakter systemu oświatowego, świeckość kształcenia i wychowania. Obowiązek szkolny dla wszystkich dzieci w wieku od 7 do 17 lat oraz związek oświaty z socjalistycznym kierunkiem rozwoju PRL.

Podstawą systemu oświaty stała się jednolita programowo 8 klasowa szkoła podstawowa jako powszechnie obowiązująca. Na jej podbudowie zostały oparte licea ogólnokształcące- 4-letni cykl kształcenia i szkolnictwo zawodowe- 2-3-letnie zasadnicze szkoły zawodowe i 4-5-letnie licea i technika kończące się egzaminem dojrzałości uprawniającym (podobnie jak matura LO) do ubiegania się o przyjęcie do szkół wyższych. Absolwenci szkół zasadniczych mogli natomiast kształcić się w szkołach średnich ogólnokształcących i zawodowych.

Rozwój szkolnictwa ponadpodstawowego tworzył więc warunki systematycznego upowszechniania wykształcenia średniego.

„Wielkie dzieło" budowy nowoczesnego systemu oświaty miało rozpocząć się wraz z wejściem z życie uchwały z dnia 13 października 1973 roku, która to zapewnić miała społeczeństwu powszechność wykształcenia średniego. Miało to być zrealizowane w ramach dziesięcioletniej powszechnej szkoły średniej. Jednakże pojawiające się wówczas komplikacje w rozwoju życia społeczno-gospodarczego w naszym kraju wywarły negatywny wpływ na realizację założeń tejże ustawy. Dlatego też sejm PRL postanowił uchylić ustawę z dnia 26 stycznia 1982 roku i realizację reformy strukturalnej systemu edukacji (dotyczyło to kształcenia w dziesięciolatce).

System edukacyjny powinien obejmować całą drogę kształcenia od przedszkola po doktorat wraz z kształceniem ustawicznym. Cykle edukacyjne powinny być tak ustalane, żeby brały w nich udział dzieci i młodzież pozostająca w tej samej fazie rozwoju fizycznego i psychicznego.

Analizując strukturę kształcenia wyróżniamy trzy formy organizacyjne kształcenia szkolnego:

v     szkoła podstawowa,

v     gimnazjum,

v     liceum.

Oraz trzy etapy kształcenia akademickiego:

v     licencjat,

v     magisterium,

v     doktorat.

Ustawa z 25 lipca 1998 roku wprowadza ustrój trójstopniowy, na który składa się:

v     6-letnia szkoła podstawowa,

v     3-letnie gimnazjum,

v     3-letnie liceum profilowane lub 2-letnia szkoła zawodowa .

Szkoły podstawowe i gimnazjum zarządzane są przez gminy, szkolnictwo ponadgimnazjalne znajduje się w gestii powiatów (licea profilowane, szkoły zawodowe, licea uzupełniające, szkoły policealne).

Najważniejszym elementem obecnej reformy oświaty jest reforma programowa zakładająca, że głównie naciski kładzie się na to by uczniom wiadomości łączyły się w logiczną całość i by ograniczyć encyklopedyzm. Zagwarantować ma to nowy sposób nauczania:

Ø      pierwsze trzy lata- kształcenie zintegrowane, bez podziału na przedmioty, które mają tworzyć bloki tematyczne;

Ø      zmiana relacji nauczyciel-uczeń (mniejsza ilość uczniów w klasie pozwoli na poświęcenie każdemu uczniowi więcej czasu i energii nauczyciela).

Podstawą współczesnego systemu szkolnego w Polsce jest ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 roku. Głosi ona w swojej ujednoliconej formie, że oświata w Rzeczpospolitej Polskiej stanowi dobro całego społeczeństwa, kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej a także wskazaniami zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji Praw Dziecka.

Nauczanie i wychowanie zgodnie z chrześcijańskim systemem wartości za podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki. Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u dzieci i młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości do ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego przy otwarciu na wartości kultur Europy i świata. Szkoła podstawowa obejmuje dzieci w wieku od 7 do 12 lat, a więc w okresie dziecięcego rozwoju.

Skupia się na przekazywaniu dziecku podstawowych umiejętności oraz wychowaniu przy bliskiej współpracy z rodzicami.

Przedmioty w tym okresie zintegrowane są w bloki edukacyjne. Edukację na tym szczeblu kończy sprawdzian kompetencji nie decydujący o ukończeniu szkoły, lecz dostarczający uczestnikom procesu edukacyjnego (uczeń, rodzice, nauczyciel) informacji o osiągnięciach i brakach do usunięcia. Nauczyciele w szkole podstawowej przekazując odpowiednią wiedzę, kształtując podstawy i umiejętności umożliwiają uczniom poznanie świata w jego jedności i złożoności wspomagając ich samodzielność uczenia się, inspirując ich aktywność badawczą oraz wyrażanie własnych myśli i przeżyć, rozbudzając ciekawość poznawczą oraz motywację do dalszej edukacji. Mając na uwadze osobowy rozwój ucznia nauczyciele powinni współdziałać na rzecz tworzenia w jego świadomości zintegrowanego systemu wiedzy, umiejętności i postaw. Służy temu:

Ø      kształcenie zintegrowane (klasy I-I1I),

Ø      wprowadzenie bloków przedmiotowych,

Ø      wprowadzenie ścieżek edukacyjnych (edukacja prozdrowotna, ekologiczna, czytelnicza, medialna, wprowadzenie do życia w społeczeństwie).

Gimnazjum jest nieprofilowaną, obowiązkową szkołą ogólnokształcącą trwającą trzy lata. Jest nowym ważnym elementem systemu edukacyjnego. Przeznaczona jest ona dla uczniów w wieku od 13 do 16 lat. Gimnazjum to z jednej strony nawiązanie do pięknej tradycji cywilizacyjnej i edukacyjnej (tradycja pielęgnowania ciała i umysłu w instytucjach publicznych zwanymi gimnasjonami w starożytnej Grecji), z drugiej zaś strony synonim nobilitacji i awansu dla uczniów, ich rodziców i nauczycieli (reformy Jędrzejowicza w 1932 roku przynoszą powstanie 4-letnich gimnazjów, kończących się maturą i będących częścią elitarnego kształcenia przyszłych studentów uniwersytetów i innych szkól akademickich, uczęszczanie do gimnazjum łączyło się z nobilitacją i awansem edukacyjnym i często społecznym).

Gimnazjum przygotowuje ucznia do świadomego wyboru dalszej drogi edukacyjnej. Spełnia ono (pod względem programowym) warunki pierwszego etapu szkoły średniej, a tym samym upowszechnienie niższego stopnia szkolnictwa średniego (poprzez obowiązek szkolny). Gimnazjum kończy się egzaminem końcowym-sprawdzianem preorientacyjnym, kwalifikującym do liceum. Na jego podstawie 16-letni młody człowiek dokonuje pierwszego wyboru kierunku dalszego kształcenia.

Liceum profilowane trwa 3 lata i kończy się maturą. Jest ono ostatnim etapem edukacji szkolnej. Oznacza ono nie tylko takie formy jak liceum klasyczne, humanistyczne, matematyczne, ale również licea o profilu technicznym, ekonomicznym, orientujące zawodowo.

Ma ono zapewnić absolwentom dobre przygotowanie ogólne i dać szeroko profilowe podstawy zawodowe umożliwiające podjęcie kształcenia w różnych zawodach i prowadzić w efekcie do zdobycia zawodu. Podstawowym celem tej szkoły jest wykształcenie cech pracowniczych pożądanych we współczesnej gospodarce. Absolwent będzie mógł podjąć zarówno kształcenie zawodowe w szkołach policealnych, jak również naukę na studiach wyższych.

Pierwowzorem tej szkoły było liceum techniczne. Liceum profilowane zawodowo umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości (tak samo jak inne licea). Programy nauczania dla liceum profilowanego zawodowo są w dużej mierze oparte o programy opracowane dla liceum technicznego.

W swojej pracy staraliśmy się przedstawić kierunki i przemiany polityki oświatowej w Polsce od 1914 roku, aż po współczesność. W okresie odrodzenia się państwa polskiego przebudowa ustroju szkolnego napotkała na szereg komplikacji takich jak:

Ø      różnorodność struktur szkolnych na wyzwolonych terenach,

Ø      dysproporcje w dziedzinie oświaty poszczególnych obszarów kraju,

Ø      różnorodne rozwiązania programowo - metodyczne.

Reforma z 11 marca 1932 roku uporządkowała i ujednoliciła organizację szkolnictwa na terenie całego kraju. W Polsce Ludowej przeprowadzone były 4 reformy.

1 września 1999 roku rozpoczęto wdrażanie reformy systemu edukacji w Polsce, która wprowadziła istotne zmiany strukturalne i programowe. Mamy nadzieję, że nowa reforma pomoże następnym pokoleniom uczniów dostosować się do reguł panujących we współczesnym świecie.