Stanisław Maj, Maria Matlak
Krzysztof Oleksowicz, Edward
Oszenda, Adrian Paluch
studenci I roku magisterskich
studiów uzupełniających Uniwersytetu Opolskiego
Wydziału Historyczno-Pedagogicznego
Kierunku: Pedagogika
Specjalności: Pedagogika pracy
Przemiany w polityce oświatowej na świecie XX wieku.
Przemiany w polityce oświatowej na świecie w XX wieku
należy rozpatrywać przede wszystkim pod kątem jednoczącej się Europy. Wynikają
z tego przez cały czas nowe uwarunkowania w każdej dziedzinie życia w tym także i
oświacie.
Tak wielki organizm gospodarczo-społeczny jak
Wspólnota Europejska nie pozostaje bez wpływu na pozostałe regiony świata,
zarówno w międzynarodowym podziale pracy, produkcji czy zbytu jak i przemianach
społecznych i oświatowych.
Już w latach 50-tych i 60-tych XX wieku w zawieranych
porozumieniach państwa Wspólnoty zapisywały ścisłą współpracę m.in. w
dziedzinie zagadnień społecznych oraz kształcenia i doskonalenia zawodowego.
Mimo,
iż oświata w Traktacie Rzymskim (1957 r.) nie była jeszcze zagadnieniem
priorytetowym, głównie ze względu na obawy o ograniczenia suwerenności
poszczególnych państw w dziedzinie polityki społecznej, to szybko dostrzeżono,
że jedną z barier rozwoju Wspólnoty jest brak wspólnej polityki oświatowej a w niej jednolitego
przygotowania oświatowego. Natychmiast stało się też jasne, że kształcenie
zawodowe opiera się na kształceniu ogólnym, a to znów uzależnione jest od
struktury i organizacji systemów szkolnych, wzajemnego uznawania kwalifikacji i
dyplomów.
Nie tylko państwa Wspólnoty, ale także większość
państw Europy i świata po II wojnie światowej próbują urzeczywistniać koncepcję
szkoły ustawicznie doskonalonej. W okresie tym nazywanym okresem rekonstrukcji
stworzono i przygotowano podwaliny dalszych zamian organizacyjno-programowych w szkolnictwie. Już w drugiej połowie
lat 50- tych mamy do czynienia z tzw. „eksplozją szkolną” polegającą na
ogromnym wzroście prestiżu szkoły i zwiększeniu znaczenia i powiązania ze sobą wszystkich
szczebli nauczania.
Wielki
rozwój edukacji trwał do połowy lat 70 – tych, kiedy to został osłabiony przez
światowy kryzys paliwowo energetyczny . Od tego czasu nastąpiło
osłabienie a nawet stagnacja tempa i
zakresu rozbudowy szkolnictwa. Zmalała
liczba przeprowadzanych reform szkolnych i zmian strukturalno-organizacyjnych. Od roku 1977, kiedy to przeprowadzono
ostatnią kompleksową reformę oświatową w Hiszpanii państwa Wspólnoty rozpoczęły
poszukiwania wspólnej drogi w dziedzinie polityki oświatowej.
- 2 -
Uwarunkowania i specyfika państw wysoko rozwiniętych sprawiły,
że integracja na płaszczyźnie oświatowej wymagała wyznaczenia następujących
priorytetów :
-
równość szans
edukacyjnych, która wraz z koncepcją
demokratyzacji szkolnictwa wiąże się z wydłużeniem obowiązku szkolnego,
wzrostem liczby uczniów uczęszczających do szkół średnich i wyższych , łatwiejszym
dostępem do większości typów szkół, dbałością o dzieci imigrantów oraz uczniów
niepełnosprawnych, walką z dyskryminacją dziewcząt i kobiet, zapobieganiu
wtórnemu analfabetyzmowi oraz propaganda na rzecz ochrony zdrowa i życia
uczniów;
-
poprawa
jakości kształcenia, ma przejawiać się m.in. w tym, aby coraz lepiej osiągać
wytyczone cele oświaty, przy jednoczesnym
wzroście nakładów edukacyjnych i towarzyszącym mu wzroście efektów. W tym celu wprowadzono w państwach Wspólnoty
system redukcji zjawiska drugoroczności i odsiewu szkolnego przez reformę
programów nauczania poszczególnych przedmiotów. Jako metodę zapobiegającą
opóźnieniom i trudnościom w nauce wprowadzono tzw. dwa ciągi nauczania w
tej samej klasie. W jednym uczą się dzieci nie mające
kłopotów z przyswojeniem treści programowych, w drugim zaś uczniowie z
opóźnieniami. W ciągu drugim tworzy się grupy wyrównawcze , gdzie
obowiązuje uproszczony program nauczania. Po osiągnięciu zadowalających wyników
w nauczaniu, uczeń może być ponownie skierowany do macierzystej klasy w ciągu
pierwszym. Nowe rozwiązania poprawy jakości kształcenia uwzględniają zwłaszcza
racjonalne rozłożenie materiału w poszczególnych latach nauki. Wyeliminowano z
programów nauczania i podręczników szkolnych nadmiar materiału
encyklopedycznego, wprowadzając jednocześnie obowiązkową naukę języka obcego
oraz wiedzy o życiu i kulturze innych państw Wspólnoty. Zupełnie nową koncepcją
jest wprowadzenie do szkół nowoczesnych technologii informatycznych tzw. NTI
mających na celu przygotowanie młodzieży do samodzielnej i twórczej pracy oraz
do kształcenia ustawicznego. Najnowsze narzędzia informatyczne i audiowizualne
funkcjonujące w sieci NTI w większości krajów Wspólnoty, służą uczniom i
nauczycielom jako pomoc dydaktyczna na każdym szczeblu edukacji. Nie bez
znaczenia dla poprawy skuteczności kształcenia jest tez wprowadzenie nowych zasad promocji z klasy do
klasy, polegających na różnicowaniu wymagań programowych, przy zachowaniu
określonego obowiązkowego minimum;
-
3 -
-
ukształtowanie
nowego modelu nauczyciela, który powinien mieć wykształcenie akademickie, posiadać
umiejętności innowacyjnego uczenia się i przekazywania tej umiejętności
uczniom. Nowoczesny nauczyciel oprócz funkcji kształceniowej, powinien także
rozwijać szeroko funkcję opiekuńczą, orientującą, selekcyjną i koordynującą,
szybko i racjonalnie reagować na wszystko co postępowe i twórcze. Najważniejszym jednak elementem
tworzenia nowego modelu nauczyciela jest jego
kształcenie ustawiczne. Wprowadzane są w krajach Wspólnoty jednolite systemy
kształcenia nauczycieli i to bez względu na szczebel edukacji, w którym pracują.
Trwają też prace nad wprowadzeniem przepisów prawnych umożliwiających
wprowadzenie jednolitych zasad naboru, edukacji i wynagradzania nauczycieli w
państwach Wspólnoty;
-
wprowadzenie
europejskiego ideału wychowania, którego podstawową zasadą jest wychowanie dla pokoju. W tym
celu przemodelowano programy nauczania tak by uwzględniały one wychowanie w
duchu tolerancji religijnej, rasowej i społecznej, (zgodnie z Konwencją praw
człowieka), oraz podkreślały miejsca Wspólnoty w Europie i na świecie, przy
nacisku na naukę języków obcych, budowę europejskiej sieci
informatycznej i wymianę młodzieży. Parlament Europejski widzi możliwość
urzeczywistnienia ideału wychowania młodego pokolenia przez nawiązywanie
znajomości i przyjaźni z rówieśnikami w innych krajach , wzajemne poznawanie
dorobku kulturalnego, historycznego, politycznego i gospodarczego państw, a także przez
wspólną działalność ekologiczna w obronie środowiska naturalnego naszego
kontynentu. W tym celu Komisja Wspólnoty Europejskiej powołała do życia program
„Młodzież Europie”. Nadto od 1985 roku w wyniku porozumień i zaleceń
ministerstw edukacji państw Wspólnoty, wszystkie placówki oświatowe zobowiązane
zostały do przeprowadzenia cyklu zajęć na temat nietolerancji, aktów przemocy,
terroryzmu oraz ksenofobii. Celem tych działań jest ukształtowanie przyszłego
obywatela Europy jako człowieka w pełni świadomego swoich praw, a także
obywatela świadomego zadań i kierunków polityki zarówno całej Wspólnoty, jak i
poszczególnych krajów członkowskich.
Działalność
Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie oświaty nierozerwalnie związana jest z
pracami innych organizacji politycznych, społecznych i gospodarczych,
zajmujących się problemami edukacji w europie i na świecie.
Aktywne
uczestnictwo państw Wspólnoty w badaniach i bezpośrednich działaniach na rzecz
przemian oświatowych na świecie powoduje, że decyzje i
- 4 -
zmiany
proponowane na forum Wspólnoty ściśle wiążą się i ogólnoświatowymi kierunkami
współczesnej edukacji. Szczególną aktywność w procesie tworzenia nowych
rozwiązań i wyznaczania nowych kierunków polityki oświatowej przejawiają Rada Europy, , Organizacja Współpracy i Rozwoju Ekonomicznego
(OCDE) oraz Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury
(UNESCO).
Jednym z zasadniczych zadań tych organizacji jest
zwoływanie międzynarodowych Konferencji Oświatowych, w których uczestniczą
ministrowie oświaty krajów członkowskich UNESCO. Jest to forum wymiany poglądów
i opinii prezentowania osiągnięć, sygnalizowania trudności. Obrady za każdym
razem kończą się uchwaleniem rekomendacji, które wskazują zadania dla oświaty
na świecie w różnych dziedzinach działalności edukacyjnej.
Rekomendacje
te nie mają charakteru obligatoryjnego, ale stanowią bardzo ważne źródło
inspiracji do przeprowadzanych zmian w poszczególnych systemach edukacyjnych.
Na tym tle należy podkreślić, iż do dużych zmian w
polityce oświatowej doszło pod koniec XX wieku także w naszym kraju.
Wprowadzona głęboka reforma edukacyjna połączona z nowoczesnym systemem awansu
zawodowego nauczycieli, wymuszającym niejako ustawiczne podnoszenie ich kwalifikacji,
wplotła się w to, co oferuje jednocząca się Europa, gdzie już za kilka miesięcy
się znajdziemy.
Już w ostatnich latach na szczycie Unii Europejskiej w
Lizbonie w 2000 roku ustalono, że każdy obywatel Unii powinien być zdolny do
życia w epoce Internetu. W ciągu najbliższych dziesięciu lat Unia ma
przekształcić się w najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarkę opartą na
wiedzy, zdolną do trwałego wzrostu gospodarczego z większą liczbą miejsc pracy
i mniejszymi różnicami społecznymi. Zaplanowano obniżenie kosztów dostępu do
internetu i pełne połączenie i liberalizację rynków telekomunikacyjnych. Unia
będzie tworzyła Europejski Obszar Badań Naukowych i Innowacji – elektroniczną
sieć łączności naukowej między szkołami wyższymi, instytucjami i bibliotekami. Obowiązuje
wzajemne uznawanie dyplomów oraz prawo do wykonywania każdej działalności
handlowej lub zawodowej we wszystkich krajach członkowskich.
Powstały szkoły europejskie z międzynarodowym programem
nauczania. Część zajęć prowadzona jest w innym języku niż narodowy język
uczniów. Uczniowie zdają maturę europejską i mają możliwość podjęcia studiów na
każdym uniwersytecie
Unii Europejskiej. Takie szkoły znajdują się już w Luksemburgu,
Belgii, Włoszech, Niemczech i w Wielkiej Brytanii.
-
5 -
Traktat
z Maastrichtu
przewiduje wspieranie przez unie działań w dziedzinie edukacji z
uwzględnieniem różnorodności krajów. W
tym celu stworzono
rozmaite programy edukacyjne: Sokrates, Tempus, Leonardo da Vinci i wspomniany
już wcześniej Młodzież Europie. Na programy te przeznaczono duże środki
finansowe. Tylko program Sokrates otrzymał budżet na ostatnie pięć lat w
wysokości 850 mln.
euro.
Program Sokrates obejmuje dzieci, młodzież i
dorosłych, od przedszkola po uniwersytet. Akcentuje europejskie wątki w nauczaniu , zdobywanie wiedzy i doświadczeń, wspomagając
procesy dostosowawcze do nowych warunków społeczno-ekonomicznych w jednoczącej
się Europie..
Program Tempus wspiera system szkolnictwa wyższego w
krajach Europy Środkowo – Wschodniej i WNP, współprace między uczelniami krajów
Unii a szkolnictwem wyższym w krajach Europy środkowowschodniej.
Program Leonardo da Vinci wspiera politykę Unii
Europejskiej w zakresie szkolenia i kształcenia zawodowego. Jego podstawowym
założeniem jest propagowanie działań zmierzających ku poprawie jakości i
promowaniu wymiaru europejskiego w systemach edukacyjnych i szkoleniach
zawodowych. Program jest finansowany ze składek krajów uczestniczących i
realizowany w oparciu o coroczne konkursy projektów, ogłaszane przez Komisje
Europejską. Przeznaczony jest dla instytucji zaangażowanych w rozwój
kształcenie i szkolenia zawodowego tj. szkół zawodowych, uczelni, instytucji
badawczych, instytucji szkoleniowych, przedsiębiorstw itp.
Literatura:
D.
Dziewulak – Polityka oświatowa Wspólnoty Europejskiej, Warszawa 1995,
C.
Kupisiewicz – Szkolnictwo w procesie przebudowy, WSiP, Warszawa 1987,
Internetowy
Portal Edukacyjny.
|